Xây bài cơ bản (5): Cân bằng giữa hình dạng và giá trị

1. Các tính chất của bài 1shanten mạnh

Trong các bài trước chúng ta đã nói về 1 shanten 6 block 3 nhóm quân cần chọn giữa các nhóm 2 quân và 1shanten dính 4 block 3 quân lẻ cần chọn giữa các quân lẻ. Trong đó tôi chủ yếu bàn luận và so sánh theo hình dạng của bài. Nhưng hình dạng chỉ là một yếu tố, rõ ràng yếu tố này rất quan trọng vì ảnh hưởng trực tiếp đến tỉ lệ thắng; tuy nhiên giá trị trung bình của bài, ngoài được quyết định bởi tỉ lệ thắng thì còn được quyết định bởi giá trị (số han) nữa. Hãy bình luận vấn đề này một chút trước khi đi vào phân tích 1shanten 5 block.

Ví dụ:

Hãy so sánh 3 quân lẻ của bài 1shanten dính trên. Nếu chỉ xét về mặt chờ đẹp thì như ta đã biết, 4renkei mạnh nhất, sau đó đến 5s và cuối cùng là 1s.

Nhưng về mặt giá trị thì sao? 5678p mạnh về mặt số quân lên chờ đẹp như đã biết, và về mặt giá trị thì 4p và 9p mang lại cơ hội ittsuu. 5s về mặt số quân chờ đẹp thì vượt trội hơn 1s, nhưng ngược lại 1s tuy không lên chờ đẹp được nhưng bốc 2s, 3s là chắc chắn có sanshoku.

Vậy thì đánh 1s hay 5s đây?

Các tính chất của bài như đã được thảo luận ở bài 1 bao gồm:

+ Giảm shanten. Với bài 1shanten thì tức là lên được tenpai. Như chúng ta đã biết thì tenpai chờ đẹp tốt hơn tenpai chờ xấu.

+ Cải thiện.

+ Giá trị. Trường hợp đặc biệt là quân hoặc nhóm quân có thể mang lại yaku duy nhất để thỏa mãn điều kiện ít nhất 1 yaku.

+ Phòng thủ được khi cần.

1shanten mạnh và yếu sẽ có các tính chất như sau:

Nhìn thì cũng hiển nhiên thôi. Rõ ràng là bài chờ đẹp, to hơn bài chờ xấu, nhỏ. Tức là 1shanten dễ đến tenpai chờ đẹp, to phải hơn 1shanten dễ chỉ đến tenpai chờ xấu lại nhỏ. Cùng là giảm shanten nhưng giảm shanten lên tenpai chờ đẹp và giá trị tốt khác hẳn giảm shanten lên tenpai chờ xấu, giá trị nhỏ. 

Về khả năng cải thiện, 1shanten chỉ 1 bước nữa là tenpai rồi nên thời gian ta có để cải thiện trước khi trực tiếp lên tenpai không nhiều, và không phải lúc nào cũng cần cải thiện. Về khả năng phòng thủ thì lên tenpai rồi không cần thủ nữa nên có thể nói là ở 1shanten thì không quan trọng bằng các yếu tố liên quan đến tấn công. Sự quan trọng của 2 yếu tố này sẽ tăng lên khi bài xa tenpai hơn. Bản thân dạng bài 1shanten dính và 1shanten 6 block cũng là các dạng bài mà khả năng cải thiện và phòng thủ không quan trọng bằng dạng bài 1shanten 5 block mà ta sẽ phân tích ở bài sau. Nên ở bài này mục tiêu chính sẽ là hình dạng (chờ đẹp) và giá trị bài.

Nếu giữa các phương án mà 1 phương án vượt trội về mọi mặt thì chẳng có gì đáng nói. Nhưng những trường hợp mà ta phải chọn giữa cái có mặt tốt này cái có mặt tốt khác thì sẽ khó và ta phải tìm được cân bằng.

Ví dụ:

Ví dụ ở đầu bài. 5s dễ lên chờ đẹp hơn 1s nhưng giá trị thì 1s hơn.

Khả năng giảm shanten của 56m hơn 79p, nhưng giá trị thì 79p hơn.

Vậy thì ta cần cân bằng giữa hình dạng và giá trị như thế nào?

2. Cân bằng giữa hình dạng và giá trị

Ta vừa nói các tính chất của 1shanten mạnh là lên được chờ đẹp và giá trị bài tốt, các quân giảm shanten lên tenpai chờ đẹp và giá trị tốt khác biệt hẳn so với giảm shanten lên chờ xấu, giá trị nhỏ.

Chờ đẹp thì biết rồi, nhưng thế nào là giá trị tốt? Hay một câu hỏi khác nhưng thật ra là cùng một vấn đề: Giữa lên tenpai chờ đẹp và lên tenpai chờ xấu nhưng giá trị cao hơn, ta lựa chọn cái gì? Nguyên tắc chủ đạo trong vấn đề này chủ yếu trong một chữ: Mangan.

Như đã nói trong phần Riichi, mạt chược hiện đại rất chú trọng việc hướng đến mangan. Cái này khác với mạt chược cổ đại càng to càng tốt và mạt chược cận đại càng nhanh càng tốt. Tạo được 4 han là một mục tiêu không quá khó (trừ pinfu + tsumo cần 5, nhưng lúc pinfu không có tsumo thì vẫn là 4 han mangan rồi nên cũng không khác gì), đặc biệt là khi chơi luật có 5 đỏ. Để mà lên haneman thì phải lên đến 6 han mà giá trị chỉ hơn mangan 50%. 3 han thì bằng nửa mangan nếu 30 fu và 2/3 mangan nếu 40 fu, còn 1-2 han thì thuộc nhóm bài nhỏ. Hãy tưởng tượng:

+ Chọn giữa phương án A 30 fu 3 han tsumo 4000 điểm và phương án B 30 fu 4 han tsumo 7900 điểm nhưng tỉ lệ thắng bằng 70% phương án A. Rõ ràng phương án B lợi hơn rồi.

+ Chọn giữa phương án A 30 fu 4 han tsumo 7900 điểm và phương án B 6 han 12000 điểm nhưng tỉ lệ thắng bằng 70% phương án A. 2 phương án sẽ có điểm trung bình xấp xỉ nhau, phương án B có hơn nhưng trừ đi số điểm lúc ta không thắng được mà đối thủ thắng được thì cũng tương đương nhau thôi.

Qua phân tích trên ta thấy sau khi đạt mangan thì cái lợi của tăng han giảm. Nhưng còn nữa, từ 3 han lên 4 han làm sao có thể khó như từ 4 han lên 6 han được. Vậy trong tình huống thứ nhất phải đổi 3 han thành 2 han thì chênh lệch độ khó giữa phương án A và B trong 2 tình huống mới tương đương nhau (dù cũng chưa tương đương hẳn vì tạo 6 han khá khó), và ta thấy mangan còn hiệu quả hơn nữa về mặt giá trị.

Trong đại đa số trường hợp, giá trị tốt = mangan.

Nhưng khái niệm mangan ở đây nên được hiểu thoáng một chút. Ta đang ở trong khuôn khổ bài kín nên không thể không nói đến vai trò của Riichi. Riichi là yaku 1 han nhưng có xác suất để trở thành yaku 2 han hoặc cao hơn nhờ vào sự tồn tại của các yaku Tsumo, Ippatsu và ura dora. Về mặt trung bình thì Riichi gần với 2 han hơn là 1 han. Có nghĩa là:

- Bài 3 han thêm Riichi thì sẽ lên mangan.

- Bài 2 han thêm Riichi thì có cơ hội lên mangan nếu Riichi được thêm 2 han. Nếu trong bài 2 han này không có pinfu thì 1 han đi kèm với Riichi có thể là Tsumo, Ippatsu hay ura đều được, nhưng nếu có pinfu (Riichi pinfu +1) thì 1 han này phải là Ippatsu hay ura. Khả năng Riichi được thêm 2 han là không nhỏ như ta đã biết.

- Bài 1 han thêm Riichi thì có cơ hội lên mangan nhỏ nếu khi Riichi được thêm 3 han, tức là cần được 2 trong 3 thứ Tsumo, Ippatsu, ura. Tuy nhiên thông thường mà nói thì bài 1 han thêm Riichi sẽ dừng ở giá trị trung bình. Nhưng nếu 1 han đó là Pinfu thì cần Ippatsu + ura hoặc 2 ura chứ chỉ Tsumo + ura là chưa đủ để lên được mangan; ngoài ra nếu chỉ có Ippatsu hoặc ura thì chỉ lên được 3900 (so với 1 han khác 5200), và nếu chỉ có tsumo thì chỉ lên được 2700 (so với 1 han khác 4000). 

Tôi không thuộc tỉ lệ chính xác nhưng sẽ nói Riichi +2 không pinfu là mangan 60%, Riichi pinfu +1 là mangan 40%, Riichi +1 không pinfu là mangan 20% tương đương tỉ lệ mangan khi có các bài này. Tôi nghĩ là cũng hợp lí thôi, Riichi + 2 không có pinfu chỉ cần Tsumo hoặc Ippatsu hoặc ura dora là được mà Tsumo thì rất dễ xảy ra, Riichi pinfu +1 thì phải Ippatsu hoặc ura chứ Tsumo thì chưa đủ, Riichi +1 không có pinfu thì cần tới 2 trong 3 thứ Tsumo, Ippatsu, ura. Nếu Riichi pinfu (cần cả Ippatsu lẫn ura hoặc 2 ura) hoặc Riichi +0 (cần thêm 3 han ngoài Riichi) thì coi như về cơ bản không lên được mangan.

Tỉ lệ mangan tổng cộng sẽ là sự phối hợp giữa tỉ lệ mangan của bài mà ta kể trên và tỉ lệ thắng. Rõ ràng phải thắng thì mới cụ thể hóa mangan được chứ? Tỉ lệ thắng thì còn một lợi thế khác, đó là mình thắng thì đối thủ không thắng được, những lúc đối thủ thắng thì mình mất điểm chứ không phải được 0 điểm.

Dĩ nhiên là không có chuyện thực tế ta nghĩ được theo kiểu: Cách này mangan a% hoặc là cách này điểm trung bình là x, nhân với tỉ lệ thắng là b%, cách kia thì... . Các con số % ở trên do tôi đưa ra cũng không phải là con số chính xác mà là con số đưa ra để chúng ta hình dung về vấn đề là chính. Tức là, chúng ta sẽ nghĩ theo kiểu, đánh quân này thì sẽ hi sinh hình dạng có nhiều không, và sự hi sinh đó đưa bài từ mức mangan nào lên mức mangan nào.

Chúng ta đã thấy được tương quan giữa 2 yếu tố này ở bài Riichi chờ đẹp so với chờ xấu tăng điểm. Nếu chỉ tăng 1 han thì mức tăng mangan không đủ bù lại tỉ lệ thắng giảm. Nếu tăng 2 han thì đủ bù, rõ nhất là khi Riichi +0 không lên nổi mangan so với Riichi +2 chờ xấu nhưng cơ hội mangan rõ rệt, nhưng khi bài đạt đến mức Riichi +2 khi chờ đẹp, lúc này đã dễ có mangan rồi thì lại lợi hơn chờ xấu dù chắc chắn có mangan và cả cơ hội haneman. Nếu tăng 1 han nhưng lúc chờ đẹp thêm cả pinfu nữa, lúc chỉ có pinfu không lên được mangan thì thua chờ xấu dễ lên mangan, nhưng lên thành Riichi pinfu +1 thì có tỉ lệ lên mangan khá, phối hợp với tỉ lệ thắng tốt thành ra lại hơn Riichi +3 chờ xấu dù đã chắc chắn mangan nhưng tỉ lệ thắng lại giảm.

Ở đây cũng tương tự như vậy thôi, thường thì thêm 1 han thì mức tăng mangan sẽ không đủ để bù lại việc giảm tỉ lệ thắng, quân hoặc nhóm quân mang lại giá trị 2 han hay là 1 han nhưng bài thấp hơn có pinfu mới đáng để bàn. Cũng chỉ khi số han đang có sẵn thấp thì mức tăng mangan mới cao thôi. Đây ta bàn về 1shanten thì còn khác tenpai ở chỗ, nếu như tenpai rồi thì dù chờ xấu hay chờ đẹp thì cũng đã có thể đe dọa được đối thủ và thắng, còn 1shanten thì cần phải lên tenpai. Giữ lại các nhóm xấu trong bài 6 block hay là quân lẻ khó lên ryanmen thì vừa làm giảm khả năng lên tenpai vừa làm giảm tỉ lệ thắng của tenpai đó. Lượng hoá được cái này thì khó nhưng bạn cũng nên biết là có điều này, để ví dụ khi thấy còn thời gian thì có thể nhẩn nha chờ to còn không còn thời gian mấy nữa thì ưu tiên chờ đẹp hơn chẳng hạn.

Ngoài ra, các quân và nhóm quân mang lại giá trị sẽ có một trường hợp đặc biệt, đó là trường hợp mang lại yaku duy nhất. Trong trường hợp này, ví dụ khi đã có 3 dora rồi chẳng hạn, yaku duy nhất sẽ đưa bài lên mangan luôn, lúc này chúng ta có lựa chọn gọi vào tenpai vì đã có yaku, khi bốc lên tenpai cũng có lựa chọn dama nếu muốn.

Với các kiến thức như trên, hãy nhìn lại các ví dụ:

Nếu bài không có dora, giữ 5s bốc 4s 6s lên chờ đẹp, pinfu, nhưng thuộc nhóm bài không lên được mangan. Chưa kể bốc 3s 5s 7s thành bài Riichi chay chờ xấu. Còn giữ 1s sẽ có thể sanshoku thuộc nhóm bài mangan 60%. Đánh 5s và giữ 1s tốt hơn.

Nếu bài có 1 dora, giữ 5s bốc 4s 6s lên tenpai pinfu 1 dora thuộc nhóm mangan 40%, bốc 3s 5s 7s thành Riichi 1 dora chờ xấu thuộc nhóm mangan 20%. Còn đánh 5s sẽ có thể có sanshoku 1 dora, dama 5200 và Riichi chắc chắn mangan. Khác với 0 dora Riichi pinfu và Riichi chay không lên bài lớn được, Riichi pinfu 1 dora rõ ràng là có kha khá cơ hội lên mangan đấy chứ? Còn Riichi 1 dora tuy nói là mangan 20% nhưng chờ xấu thì tôi cũng thừa nhận là khả năng chuyển hóa thành mangan không cao đâu. Tuy nhiên khả năng chuyển hóa thành mangan của pinfu 1 dora là không hề nhỏ, thêm lợi thế dễ lên tenpai hơn và chờ đẹp dễ thắng hơn thì tôi thường lựa chọn đánh 1s.

Nếu nhiều dora hơn thì rõ ràng đánh 1s hơn rồi.

Ví dụ này thì sao?

0 dora thì đánh 79p lúc tenpai sẽ thành chờ đẹp nhưng Riichi chay, không lên được mangan. Đánh 56m thì bốc 8p khỏi cần nói, bốc 14s cũng thành Riichi +2 chờ xấu, mangan 60%. Phương án mặc định là đánh 56m. Nếu đôi Haku là đôi 9s thì đánh 79p có thể có pinfu nhưng cũng tương tự thôi, ta đã biết là Riichi pinfu 0 dora cũng khó lên mangan.

1 dora thì đánh 79p lúc tenpai sẽ thành Riichi +1 chờ đẹp thuộc nhóm mangan 20%, đánh 56m bốc 8p được ittsuu 1 dora chờ đẹp, Riichi chắc chắn mangan, bốc 14s ittsuu 1 dora chờ xấu, dama 5200, Riichi chắc chắn mangan. Đánh 79p thì chắc chắn chờ đẹp và cũng có cơ hội mangan nhưng rõ ràng đánh 56m lợi hơn nhiều về mặt giá trị, tôi cho rằng nếu sớm thì kì vọng bài to không có gì sai nhưng muộn rồi thì đánh 79p ăn chắc chờ đẹp thì hơn. Nếu như thay đôi Haku bằng đôi 9s thì đánh 79p sẽ có pinfu và Riichi pinfu 1 dora thuộc nhóm mangan 40%, cơ hội mangan rõ ràng hơn, sẽ dễ dàng đánh 79p hơn.

2 dora thì ưu tiên chờ đẹp hơn và đánh 79p.

Khi có 3 dora, nếu ta nói rằng lúc đủ giá trị rồi cần ưu tiên chờ đẹp thì sẽ đánh 79p, tuy nhiên lúc này 79p lại có vai trò đặc biệt là mang lại yaku duy nhất. Nếu đôi Haku là đôi 9s chẳng hạn thì lúc này dễ đánh 79p hơn so với ở đây vì khi tenpai có pinfu và có thể dama nếu muốn, và có 3 dora rồi thì số fu không còn quan trọng, lúc này pinfu cũng là 1 han chỉ kém 1 so với ittsuu. Nhưng ở đây khi có 3 dora, đánh 79p sẽ phải Riichi lúc tenpai, và mất khả năng chii 8p cũng như 14s lên mangan tenpai. Thành ra cũng phụ thuộc vào tình huống, kiểu như có dễ gọi được 14s và 8p không, hay là ta có muốn Riichi trong tình huống nhất định nào đó không. 3 dora chỉ cần thêm yaku bất kì là mangan rồi, khác 2 dora thêm yaku 1 han vẫn chỉ là 3900 khi bài mở và vẫn cần Riichi để lên mangan.

Kết luận:

- Các tính chất của 1 shanten mạnh là lên được chờ đẹp và giá trị tốt.

- Giá trị tốt = mangan. Cân bằng giữa hình dạng và giá trị dựa nhiều vào khả năng tạo mangan.

- Khi bài đang nhỏ không có cơ hội lên mangan thì giá trị (+2 han hoặc +1 han nếu khi bỏ giá trị này thì có pinfu) giúp bài có cơ hội lên mangan.

- Khi bài đủ điều kiện mangan chắc chắn rồi thì nhóm quân/quân mang lại yaku duy nhất giúp chúng ta có khả năng gọi và dama để lấy mangan.

Mục lục